Geschiedenis

De naam Vervaet

De familienaam Vervaet is een samentrekking van de familienaam van der Vaet. Tot rond 1650 werden deze beide namen door elkaar gebruikt voor dezelfde personen. Nadien stabiliseerde de schrijfwijze Vervaet als de meest verspreide vorm. Slechts een kleine groep behield tot op heden de andere schrijfwijze van der Vaet. Door een latere wijziging in Nederland, onder meer in Middelburg, ontstond ook de variant Vervaat. Oude en verdwenen varianten zijn onder meer Vervaete, Vervaedt, Vaet,van der Vaedt, Vate, Vervate en  van der Vaten. Deze familienaam is een Vlaamse naam, die een Zeeuwse tegenhanger heeft. Nog talrijk aanwezig op de Zeeuwse eilanden en van daaruit verspreid zijn de familienamen van de Vaate en bij de Vaate, met verschillende schrijfwijzen.

Deze familienaam mag gerekend worden tot de oudste van ons taalgebied. Reeds in 1169 komt de naam voor in een Latijnse vorm, in een schenkingsnotitie aan de Gentse Sint-Pietersabdij. “In hetzelfde jaar (1169) gaf Thomas van der Vate (Thomas de Vate) aan Sint-Pieters twaalf gemeten land gelegen tussen Moer en Lare in aanwezigheid van deze getuigen: Walterus, priester, zijn neef; Willelmus priester van Froendike (Vremdijke), Everardus, broer van voornoemde Thomas; Willelmus, zoon van zelfde Thomas; Heinricus, zoon van Reinburg; Balduinus, zijn broer; Balduinus Cragelin; Gozuinus Concel; Hugo en Gerulfus, zijn broeders; Balduinus Kerchere; Henricus, zoon van Balduinus Pudeshoge; Henricus Rodbard, Heinricus de magister; Balduinus, zoon van Willelmus.”¹

Deze schenking mag gesitueerd worden in het poldergebied ten zuiden en westen van het huidige Terneuzen, in het Ambacht Assenede. Een latere vermelding uit 1374 vinden we in Willemskerke in diezelfde omgeving (tussen Hoek en Terneuzen). Deze streek is echter door de vloedgolven van de 14^de en 15^de eeuw grotendeels verdwenen in wat men later de Braakman noemde (die ondertussen weer is ingepolderd).

De kans bestaat dat naamdragers van de Vate na de vloedgolven vertrokken zijn naar het Vlaamse binnenland. Tot op heden veronderstellen we dat de naam opnieuw verspreiding vindt vanuit Heusden in Oost-Vlaanderen, waar de naam verschijnt vanaf de 14^de eeuw. Te Heusden bestond zelfs een oude plaatsnaam Vateacker (1394). Wellicht is deze plaatsnaam ontstaan omdat een naamdrager Vervaet er eigenaar of pachter van was.

In een tekst uit 1238 is sprake van “een plaats die Vate wordt genoemd bij het huis van Nicholaes de Vate”² Vermoedelijk is hier het oorspronkelijke verband aan de orde: de naam van Nicholaus is hier afgeleid van de plaats (waarvan de ligging in dit geval voorlopig onbekend blijft). In Heusden is wellicht het omgekeerde aan de orde: daar is de plaatsnaam afgeleid van de familienaam.

Het zou leuk zijn maar het is onwaarschijnlijk dat alle Vervaets afstammen van deze vermelde Thomas Vervaet. Een “vate” kwam immers op verschillende plaatsen voor. De naam kwam oorspronkelijk het eerst voor in polderland, maar ook de betekenis zelf van de naam heeft te maken met de polders. De aanleg van een vate, voor de opvang van hemelwater, meestal in de onmiddellijke omgeving van de kerk, behoorde tot de aanleg van een polderdorp. Een vate is een reservoir waar zoet water aanwezig is, op de eerste plaats de gemeentevijver, in het centrum van een dorp, of een drinkplaats voor vee. In een omgeving waar veel brak, onbruikbaar water is, betekent een vate heel wat. Het is een drinkwaterput, drenkplaats, watervoorraad om te wassen en andere noodwendigheden en ook een goede hulp bij brand. Een vate was dus van levensbelang voor de polderbewoners van Vlaanderen en Zeeland. De aanduidingen met vate komen nog steeds voor. Het meest bekend is Tervate aan de IJzer, waar in de eerste Wereldoorlog hevig gevochten is. Daardoor komt de naam ook elders voor als herinnering aan deze veldslagen. Bekend zijn verder: de Vate of Vatevijver en het Vateplein te Lo-Reninge (West-Vlaanderen), Bachtenvaete aan het oude kerkplein te Kruiningen, Stenevate te Heinkenszand, brouwerij De Vaete te ’s Heer-Arenskerke, de vate van Kloetinge, enz., enz.

eer algemeen verwijst het begrip “vaete” in Germaanse talen naar water. In het Zweeds betekent dit woord trouwens water en het is ook de naam van een stad op Gotland in Zweden. Wij weten met zekerheid dat de Nederlandse familienamen Vaatstra, van der Vat en Vatebender (Vasbinder) geen verband hebben met de familienaam Vervaet. Hier verwijst vaat en vat naar een vat in de betekenis van houten ton. Of er wel een verband is met de familienamen Vaets (Limburg) en Vervat (onder meer Noord-Brabant) moet nog worden verder nagegaan. Zoals er samenstellingen zijn met “vate”, zijn er ook verwante familienamen zoals Veevaete en van den Houtvate. Albert Eric Vervaet, Zaffelare